Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ

Ο ναός των Ταξιαρχών στην Άνω Πόλη είναι βασιλική του Α' μισού του 14ου αιώνα αφιερωμένη στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Από το αρχικό ναό,που έχει αλλοιωθεί πολύ με επισκευές,διατηρείται το ανατολικό τμήμα με το Ιερό,το οποίο έχει εντυπωσιακή πεντάπλευρη αψίδα περίτεχνα κοσμημένη με θαυμάσια κεραμομπλαστική και μερικά ακόμη τμήματα.Ο ναός στην πρώτη μορφή του ήταν μονόχωρος με σαμαρωτή ξυλοσκεπή,στοαά στις τρεις πλευρές,η οποία κατέληγε ανατολικά σε παρεκκλήσια. Η τοιχοποιία ανατολικά στη βάση είναι με αργολιθοδομή – ίσως διατηρήθηκε από προγενέστερο κτίσμα. Εσωτερικά στο κέντρο υψώνονται τέσσερις πεσσοί. Από τις τοιχογραφίες σώζονται ελάχιστες δυσδιάκριτες, που χρονολογούνται στα μέσα του 14ου αιώνα. Κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει ευρύς χώρος – κρύπτη, μάλλον χώρος ταφής μοναχών, αν ο ναός ήταν καθολικό μονής. Οι Τούρκοι και το ναό των Ταξιαρχών τον είχαν μετατρέψει σε τζαμί.

ΑΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΣ

Η Αχειροποίητος είναι ένα από τα μεγαλύτερα παλαιοχριστιανικά μνημεία. Οι επιχώσεις αιώνων τριγήρω – τις μαρτυρεί το επίπεδο των
παρακείμενων οδών – και οι πολυκατοικίες δεν επιτρέπουν να φανεί το μέγεθος και το μεγαλείο του ναού, ο οποίος αλλοιώθηκε και με επισκευές, ιδίως το 1910. το μνημείο βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, πολύ κοντά στην στην Αρχαία Αγορά και την Εγνατία,
τον κύριο αρχαίο δρόμο της πόλης, τη βυζαντινή Λεωφόρο. Είναι ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου, στον οποίο τιμούνταν μαζί και ο Άγιος Δημήτριος και εκεί στηΒυζαντινή εποχή τελούνταν τα προεόρτια της γιορτής του Αγίου στις 25 Οκτωβρίου. Χτίστηκε στη θέση αρχαίου
λουτρού ή προγενέστερου ιερού της Θερμαίας Αφροδίτης στα μέσα του
5ου αιώνα (448­ 460) με πολλά υλικά προγενέστερων κτισμάτων.
Αχειροποίητος ο ναός ονομάστηκε το 13ο αιώνα, διότι εικόνα της
Παναγίας σχηματίστηκε σ'αυτόν με θαυματούργο τρόπο, αχειροποίητος.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΧΑΛΚΕΩΝ

Ο περικαλλής σταυροειδής με τρούλο ναός της Παναγίας Χαλκέων στο
κέντρο της αρχαίας και της σημερινής Θεσσαλονίκης είναι κόσμημα της
πόλης,αριστούργημα της βυζαντινής τέχνης. Χτίστηκε το 1028,όταν
διαμορφωνόταν ο νέος αρχιτεκτονικός ρυθμός με κύριο στοιχείο το Σταυρό στο σχήμα του,στη θέση αρχαίου ναού στη Χαλκευτική Στοά της αρχαίας Αγοράς,του Μεγαλοφόρου,πλάι στην Εγνατία.Είναι μικρή πλινθόχτιστη βυζαντινή εκκλησία με περίτεχνα μορφολογικά και διακοσμητικά στοιχεία η Παναγία των χαλκωματάδων,που εκεί πλάι της
και τώρα κάποιοι στα εργαστήρια τους διατηρούν την πανάρχαιη
παράδοση της τεχνης και της συντέχνιας τους στην Θεσσαλονίκη.Μέσα
στο ναό διατηρείται ο τάφος του κτίτορα του.
Εσωτερικά τέσσερις κίονες στηρίζουν σε καμάρες τον τρούλο,με τον
οποίο σχηματίζουν Σταυρό.Ανατολικά υπάρχει το Ιερό και δυτικά
νάρθηκας με δύο μικρότερους τρούλους.Οι τοιχογραφίες είναι σύγχρονες
με την ανέγερση του ναού:η Ανάληψη στον τρούλο,η Παναγία με τους
αρχαγγέλους στην κόγχη του Ιερού,η Δευτέρα Παρουσία στο νάρθηκα με 
το Χριστό σε ''δόξα'' κ.α.Υπάρχουν και μεταγενέστερες τοιχογραφίες,του
14ου αιώνα,με σκηνές από τον Ακάθιστο Ύμνο.
Ο ναός το 1430 έγινε τζαμί.Οι τελαυταίοι σεισμοί,που έπληξαν την
Θεσσαλονίκη το 1932 και το 1978,προκάλεσαν αρκετές ζημιές στο
μνημείο.